Zainteresowanie sztukami narracyjnymi, takimi jak seriale telewizyjne i rozgrywki ligowe bierze się z prostej potrzeby ludzkiego umysłu, jaką jest odnajdywanie w ludzkich działaniach przejawów inicjatywy i śledzenie sposobów jej wykorzystania. Gry zespołowe są pod tym względem modelowo proste, gdyż inicjatywa określana jest regułą i symbolizowana najczęściej przez łatwą do zauważenia piłkę. Dla sprawności widowiska inicjatywa jest tylko jedna. W filmach rzecz jest trudniejsza, bo inicjatyw może być kilka i w formie mniej uchwytnej niż futbolówka. Pod tym względem telenowele ocierają się o metafizykę, gdyż tylko subtelny kobiecy umysł jest w stanie dostrzec, co tam się dzieje z inicjatywą i że w ogóle jakaś jest. Piłka na boisku jest albo nie. Frodo pierścień ma albo nie ma. Wall-e roślinkę ochroni albo nie.

Dla przeciętnego mężczyzny seriale skierowane do kobiet, to jest zawsze kino katastroficzne. Tak naprawdę nic by się nie stało, gdyby podmienić niespodziewaną wizytę teściowej na powódź tysiąclecia, ale nie jest to tylko i wyłącznie kwestia budżetowa. O wiele łatwiej utożsamić się z teściową niż z powodzią, nawet gdy ma się lat 10, a na pewno gdy teściową się jest. Kino kobiece generalnie bazuje na tym jakbyś się czuła, a męskie co byś zrobił na miejscu bohatera.

Złożony film to jest gra z widzem polegająca nie tylko na stopniowy dawkowaniu informacji - zasadniczy wątek jest rozłożony na całe widowisko. Równie ważne jest wielokrotne zawężanie i rozszerzaniu pola obserwacji. Lub inaczej - regulowaniu w widzu przypływów i odpływów umiejętności profetycznych. Widz czasami ma przewidzieć, co się stanie, a czasami absolutnie nie. Jeśli narrator filmu nie dzieli się swoją inicjatywą w ten sposób, tylko cały czas zaskakuje, albo nie daje zaskoczek wcale, to efekt jest taki sam. Po prostu nie umie bawić się w kino i jest jak ci debile na boisku, którzy chciwiąc się nigdy nie podają.

Zasadniczo to samo dotyczy dialogu, a nawet przede wszystkim dialogu. Rozmowie, której widz się przysłuchuje, aby ustalić, kto w danej chwili jest górą. Dialog wbrew pozorom nie musi nieść żadnej informacji. Dźwięki mogą być wypowiadane po japońsku, albo wypiszczane po biedronkowemu jak w filmach dla dzieci.

W filmie jak w życiu jest wiele wypowiedzi, które da się zapisać w scenariusz i to jest ogromne niebezpieczeństwo dla ostatecznego dzieła. Tak naprawdę żadne słowo nie powinno być wypowiedziane, tylko po to, aby widza o czymś poinformować. Jeśli producent daje na to pieniądze, to przepłaca horrendalnie, bo wydanie scenariusza w formie książki jest znacznie tańsze.

Gdy nadziewam się na film, w którym narrator nie jest niemową, tylko pitoli cały czas, to jestem prawie pewien, że lepsza wersja tego filmu gdzieś przepadła. Ta bez ględzącego narratora. Po prostu czytaczom scenariuszy nie starczyło wyobraźni i dopiero wersja z narratorem, który zreferował czytaczowi, o co chodzi, zyskała zrozumienia. A jak zdobyła akcept, tak razem z tym gadającym narratorem wylądowała w kinie. W ten sposób nośnik informacji ma wpływa na kształt dzieła, którego materia w niczym już nośnika nie przypomina.

Tutaj chyba dobre miejsce, aby odnieść się do kwestii wyobraźni. Scenarzysta nie musi mieć wyobraźni, musi mieć zmysł kompozycji zmian w czasie. Wyobraźnię musi mieć czytacz i widz. Tak jak tekst wymaga wyobraźni czytaczowej, aby wyświetlić się w jego głowie, tak obrazki na ekranie wymagają od widza wyobraźni dorysowującej do papierowej torby czynność codziennych zakupów, do zakrwawionych rąk sceny tortur, a do muzealnych ochraniaczy na buty scenę z poszukiwaniem śladów na miejscu zbrodni. Nie da się odczytywać niepokazanego a jedynie sugerowanego przez znaki bez posiadania czegoś, co nazywamy wyobraźnią.


Najlepszym objaśnieniem inicjatywy w dialogach są uwagi, jakie czynił Roman Wilhelmi na swoim egzemplarzu scenariusza. Któryś z jego kolegów szczęśliwie zajrzał i nam zreferował. Otóż pan Roman przy swoich kwestia nanosił tylko dwie wskazówki - będzie cytat, więc proszę nie mieć do mnie pretensji, te prośby autoreżyserskie to - “przypierdolić” i “odpuścić”.

Jak widzimy sztuka filmowa w swej strukturze jest bardzo prosta: przypierdolić, odpuścić, gonić, uciekać, wiedzieć, nie wiedzieć, zaskoczyć, dać się zaskoczyć. Zupełnie jak w komputerze, którego tranzystorki mają tylko dwa stany - 0 i 1. Ale zaprogramować tę prościznę, żeby migowatała w ludzkim umyśle tak pięknie, że nie chce się wyłączyć, to jest właśnie sztuka.

Ostatnio odkryłem parę: widz ma być świadom, ma nie być świadom. Widzi, ale przegapia, a jak nawet nie przegapił, to na pewno zaraz zapomni. Nie do zapamiętania jest ujęcie w filmie Infiltracja służące do zdefiniowania stanu akceptowany/odrzucony. Scorsese posłużył się tu małym pieskiem, który omija bohatera, zamiast dać się pogłaskać. Zaraz potem następuje bardzo ostra scena, więc strasznie się cieszę, że już przy powtórnym oglądaniu udało mi się ujęcie z pieskiem zapamiętać. Takie ujęcia świadczą o trosce reżysera o gładkość opowieści. I nie są przypadkowe, gdyż przypadkowo nikt nie wydaje pieniędzy na dwie statystki, casting psa, pensję scenografa, który dobierze najspokojniejszy na świecie kolor ścian i w ogóle całej ekipy potrzebnej do ładnego nakręcenia kilku sekund. A ile razy to kręcili, tego nikt nie zgadnie, bo przewidzieć trudno, gdyż pieski kiepskie są w czytania scenariuszy.

Czy film mógłby się obyć bez takiego ujęcia? Oczywiście. Kto by tam zauważył brak jednej nuty w koncercie, w dodatku takiej, która nigdy nie została zapisana w partyturze. Ale sztuka jest sztuka i po tym poznaje się fachowca, że nie leci po łebkach. Chodzi o harmonię, zasygnalizowanie odrzucenia jest konieczne, aby się rymowało z odrzuceniem jakiego dużo wcześniej doświadczyła postać, która za chwilę pojawi się na ekranie. Konfrontacja będzie krótka. I mimo że jest zaskakująca dla widza, to jest dla tego widza harmonijna, właśnie przez tego pieska, o którym już dawno zapomniał.

Najistotniejsza jest zmienność. Harmonijne migotanie. Najgrubsza zmiana zachodzi w bohaterach. Tych głównych, ale i w pobocznych. Na przykład postać kłapiąca gębą przez cały, gdy tylko pojawi się na ekranie, na końcu filmu robi coś bez jednego słowa. W poradach dla scenarzystów mówią o tym, że bohater musi się czegoś nauczyć, coś zrozumieć, zmodyfikować swój światopogląd itd. To są pierdoły, bo chodzi tylko o zmianę. Na lepsze czy na gorsze nie ma znaczenia. Ale być musi. I w dobrych filmach zachodzi nawet w przypadku zmarłych. Czasami jest to po prostu ujawnienie jakiegoś faktu, którego widz nie był świadomy. I to wystarczy, o ile fakt ten jest harmonijnie powiązany z opowieścią.

Scenariusz to nie film. Ale wydaje mi się, że w filmie da się zauważyć rzeczy, które nie zostały zaproponowane przez scenarzystę. Wiemy, że pilot Maverick jest stary, bo wiemy że dużo czasu zleciało od pierwszego Mavericka, no i Cruise ma już poliki jak sympatyczna babcia i w ogóle co i rusz mu przypominają, że czas kończyć karierę. Ale tak naprawdę nic, ale to nic w tym, co robi i jak to robi nie sygnalizuje, że minęły lata. Poza jednym ujęciem. I prawie na sto procent Cruise zrobił to sam z siebie. Z talentu po prostu. Otóż odczytując rachunek w knajpie odsuwa kartkę od siebie tak, jak robią to osoby o słabym wzroku. Najlepszemu pilotowi na świecie posypał się wzrok. To jest coś, bo reszta to straszne nic.

Coś miałem dodać jeszcze, chyba o tym, że kino to także przyjemności oglądania ładnych obrazków komponowanych z materiałów organicznych i nieorganicznych. Tak jak część przyjemności z obserwowania zawodów bierze się z wizualnych właściwości uczestników. Chyba najzgrabniejsze są te skaczące - znaczy siatkarki :-) Ale to jest czynnik pozasportowy, tak jak wizualność filmu jest czymś pozafabularnym.
A! O właśnie bym zapomniał. Jak ktoś się zżyma, że filmach nie jest jak w życiu, to niech się zastanowi, czy ocenia narysowanego kotka po tym, jak ten kotek miauczy lub jak szybko nauczył się korzystać z kuwety. Litość, chłopaki.

A teraz do gęstego. Ludzie lubią obserwować, co się dzieje z piłką i śledzą zmienność. Znając lub odczytując reguły, w jakich krąży inicjatywa. Jest to potrzeba głębsza niż czytanie twitterowych żarcików i ciętych ripost oferowanych nam przez polityków, a na pewno głębsza od rozkminiania, który jest wyższy i który ma ładniejszą żonę.
Aby kibice śledzili politykę, politycy muszą robić jedną rzecz - dokonywać zmian. Czasami oczekiwanych, czasami zaskakujących. Ale jakichś.

Nasz rząd wszedł w negocjacje o warunkowości, taką grę, której reguły narzucili Niemcy. Na tym polega polityka, że narzuca się reguły gwarantujące wygraną. Tyle, że wymyślili ją w poprzedniej epoce. Wojna zmieniła wszystko, patrz zachowanie USA. Są to zmiany równie zaskakujące jak sama wojna. Tymczasem do wczoraj nic się w zachowaniu rządu nie zmieniło (dziś nie wiem, bo siedzę kamieniem w robocie). Prezes rzekł, że już wystarczy tego dobrego, co zostało przyjęte z aplauzem. Premier zaczął wypowiedź w podobnym tonie, czym wywołał szmer uznania, ale zaraz dodał “ale” i zapowiedział kontynuację. Coś jest nie tak z tą opowieścią. Albo czegoś nie wiemy i dlatego premier musi trwać, jakbyśmy byli w roku 2021, albo jednak premier się zmieni, albo premiera zmienią, albo w konsekwencji braku zmian będzie totalna zmiana repertuary. Tego ostatniego bym nie chciał. Coś, kurde bele, mocno dysonansuje w tej bajce.

	kamiuszek
	23 lipca 2022 20:06