Tekst ukazał się chyba przed rokiem w hiszpańskim numerze SN. Wstawiam, bo Gabriel pozwolił, a mi kilka spostrzeżeń wydaje się wartych przypomnienia. Wszystko co najważniejsze w propagandzie z definicji musi być pokazywane wprost, więc starałem się zwrócić uwagę na interesujące detale. Naprawdę nie ma znaczanie, w jakich (przez nikogo nie oglądanych filmach), występował w młodości odtwórca głównej roli w tej ważnej produkcji. Zapraszam do lektury:

Akcja „Rockyego” (1976) jest precyzyjnie umieszczona w czasie, miejscu i ostentacyjnie osadzona w kontekście historycznym, ale mimo tego „Rocky” beztrosko został zaszufladkowany w kategorii  sport + wątek miłosny. A że większość filmów ma wątek miłosny, to mówi się i pisze prawie wyłącznie jak o filmie sportowym. Jakby nie miało żadnego znaczenia, że napędzający intrygę pojedynek bokserski organizowany był z okazji zbliżającej się dwusetnej rocznicy ogłoszenia Deklaracji Niepodległości w Filadelfii. Poza wątkiem hiszpańskim, który jakoś uchodzi uwadze recenzentów, a który jest dobrym pretekstem, aby opowiedzieć o filmie w tym numerze Szkoły Nawigatorów, nas może zainteresować, jak robi się filmy na specjalną okazję, bo już w przyszłym roku obchodzimy stulecie odzyskania Niepodległości. Aby usprawiedliwić krytyków i rozbroić krytykantów, uznajmy, że prosta historyjka zakochanego boksera sama w sobie ma tak nokautującą siłę oddziaływania, że uczuciowa mgła odebrała recenzentom ostrość widzenia razem z erudycją i elokwencją tak skutecznie, że w pierwszej chwili nie potrafili powiedzieć nic więcej niż to, że wraz z premierą narodziła się nowa gwiazda - Sylwester Stallone i że „Rocky” był murowanym kandydatem do Oscara. To samo mógł napisać każdy przeciętny widz, a nie napisał, bo zachwyt wyraził w bardziej stosowny dla swojej kondycji sposób. Nie zdarza się, żeby zwykłe seanse w zwykłych kinach dla zwykłej publiczności kończyły się owacjami na stojąco. Fenomen doceniony nie tylko przez publiczność, ale również przez Akademię Filmową - trzy Oscary i siedem nominacji.

Od premiery minęło kilkadziesiąt lat, film zalicza się do najwybitniejszy, wzorcowych dzieł kinematografii amerykańskiej. Dał początek całej serii przygód boksera Rockyego. Fragmenty następnych części są umieszczane w internecie jako miniwykłady motywacyjno-filozoficzne. Ścieżkę dźwiękową puszczają nie tylko na antenie radia RMF Classic. Powstał nawet francuski dokument „Rocky - tajna broń Reagana” o kontekstach politycznych, w jakich weszła na ekrany czwarta część, o wiele słabsza od pierwszej. To tylko przykłady ukazujące, jaką pozycję Rocky zajmuje w popkulturze i jaki wpływ wywierał na publiczność całego świata. Brak głębszego wytłumaczenia tej wyjątkowości wywołuje niedosyt. Cóż to za informacja, że wytwórnia Metro Goldwyn Mayer zdecydowała się na realizację, bo miała akurat wolny milion dolarów. W warunkach hollywoodzkiej była to produkcja niskobudżetowa, a przyniosła ćwierć miliarda zysku.  1:250 - niezła przebitka. Taka informacja mogłyby wzbudzić zainteresowanie jednego z dwóch protagonistów. Mistrz świata Apollo Creed miał dar biznesowy, talent showmana i imponujący zmysł marketingowy - jakże zwodnicze okazały się to przymioty, widoczne się stało w trakcie walki. 

Ten tekst powstaje specjalnie dla czytelników Szkoły Nawigatorów, więc zostawmy marketing i zajrzyjmy, co mówią fachowcy dbający o to, aby fabryki snów wypuszczały coś lepszego niż schematyczne opowiastki. Kto jak kto, ale artyści powinni być zainteresowani detalami, z jakich zbudowane są dzieła, które podrywają drzemiącą publiczność z foteli do entuzjastycznego wiwatowania. „Rocky” jest szczegółowo omawiany na zajęciach ze scenariopisarstwa. Obiecująco dla nas zaczyna się artykuł pod tytułem „Business of Screenwriting: ‘Rocky’ The Perfect Movie”. Pani Michelle Wallerstein zagaja następująco: „Jeśli chcesz zostać scenarzystą, musisz studiować historię” - nieźle, ale niestety zaraz precyzuje, o jaką historię jej chodzi - „Mam na myśli historię filmu”. Jednak nie posłuchamy tej specjalistki o biznesu scenariuszowego i opowiemy, co nieco o historii, a przy okazji o drobiazgach, które sprawiają, że prosta powiastka o zalotach i mordobiciu jest arcydziełem. Być może zrobimy to trochę na wyrost i popełnimy grzech nadinterpretacji, ale nawet jeśli tak się stanie, to parę ciekawy wydarzeń i postaci zostanie przypomnianych. A to jest zysk sam w sobie.

Najpierw, gdyby ktoś zapomniał, przypomnijmy z grubsza, co tam się działo. Przeciętny bokser Rocky, utrzymujący się z groszowych nagród za walki i ściągania należności od dłużników mafii, sam czuje, że wielkiej kariery już nie zrobi. Nie ma szans niczego zwojować na zawodowym ringu, wie to on i co gorsza wie to trener, który odbiera mu szafkę w klubie i oddaje ją lepiej rokującemu zawodnikowi. Wszystko się zmienia, gdy Rocky nieprawdopodobnym wprost zrządzeniem losu dostaje szansę walki o… mistrzostwo świata. Przegra, ale dzięki heroicznemu męstwu zyskuje sympatię widowni i miłość wybranki serca. 

Co bardziej dociekliwi miłośnicy sportowej wizji świata zauważą, że główny bohater nazywa się Rocky, ponieważ tak miało na imię dwóch słynnych bokserów. Jednym z nich był Rocky Graziano, a drugi Rocky Marciano, plakat tego ostatniego przyozdabia biedne i zabałaganione mieszkanie naszego nieudacznika. Cały pojedynek natomiast mógł być inspirowany walką Muhammada Ali z Georgem Foremanem, lub jakąkolwiek inną - bo po prawdzie, boks to fabularnie mało zawiłe widowisko, więc powtarzalność sytuacji się zdarza: najpierw jeden leży na deskach, potem drugi, krew się leje, nosy się łamią, oczy puchną, a na koniec sędziowie podliczają ciosy i ogłaszają werdykt.

Historia miłosna jest równie prostolinijna. Rocky stara się zwrócić uwagę zahukanej siostry swojego kumpla. Próbuje rozbawić ją drętwymi dowcipami, co wygląda na autoironiczny wtręt scenarzysty. W końcu uda mu się wyciągnąć ją na randkę, a nawet zbałamucić w obskurnej kawalerce. Dziewczyna towarzysko nie ma zbyt wielkiego wyboru, źli ludzie uważają ją za przygłupią. Jest to oczywiście nieprawda. Miłość będzie prawdziwa i wielka. Panna Adrian wyzna swe uczucie na ringu, gdzie oboje świata poza sobą nie będą widzieli. Rocky chyba w ogóle mało mógł zobaczyć przez opuchliznę, bo Apollo w ringu nie próżnował. To miłosne wyznanie na koniec filmu jest naprawdę wzruszające. Niejednemu panu łza w oku może się zakręcić. I niejeden scenarzysta umiera z zazdrości przez tak lakoniczny, mocny i bezpretensjonalny finał. Równie prawdopodobne życiowo, co cała historyjka, a jednak jedynie słuszne i najprawdziwszy z możliwych.

Wspomnieliśmy o plakatowym portrecie Marciano - to nic nie znaczący szczegół, gdy weźmie się pod uwagę inne i dużo istotniejsze wskazówki interpretacyjne. Gdyby scenografię układał Apollo Creed - utalentowany bokser i specjalista od tanich efektów pod publiczkę, to pewnie na takim rekwizycie by poprzestał. Ale jest kilka innych, które nie przyszłyby mu do głowy i których zdają się nie dostrzegać krytycy i nauczyciele sztuki filmowej.

Gdy tylko lew MGM zakończył swój głośny ryk, gdy zniknęło połyskujące logo United Artists i przedefilowały ogromne litery tytułu ROCKY, na czarnym ekranie bez żadnych ceregieli pojawił się napis: 25 listopada 1975, Filadelfia. Dla ówczesnej widowni data mogła być sygnałem, że w filmie już niedługo, za dwa dni, będzie Święto Dziękczynienia. Nim widz policzy na palcach, czy rzeczywiście dobrze kojarzy, otrzyma potwierdzenie: oto na ekranie ukazuje się ogromny portret Jezusa Chrystusa z Eucharystią. A wiemy, że greckie słowo eucharystia oznacza dziękczynienie. Ale nie mamy czasu rozważać, czyśmy na pewno weszli na właściwy seans, ani nawet porozmyślać spokojnie, za co winniśmy wdzięczność Panu Bogu, bo okazuje się, że podobizna Chrystusa wisi w sali, w której okłada się po pysku dwóch osiłków, a niezbyt sympatyczna publiczność szczuje ich na siebie pokrzykiwaniami jakże odległymi od kulturalnego dopingu. Dość konfundujący początek. Zdziwienie pogłębia skromnie wiszący za ringiem baner, na którym ktoś nasmarował „Resurrection AC”, co chyba można przetłumaczyć tak: Klub Sportowy Zmartwychwstanie. Jak na sportowy melodramat dość nieoczekiwane początek i niepokojąca rozpiętość tematyczna.

Jesteśmy w Ameryce w połowie lat 70. To nie był szczęśliwy kraj. Amerykanie właśnie przegrali wojnę w Wietnamie, afera Watergate podważyła zaufanie do systemu politycznego. Związek Radziecki jest u szczytu potęgi. Ugodowa polityka Forda nie przynosi rezultatów. Szaleje kryzys wywołany przez embargo, jakie na Stany Zjednoczone nałożyły arabskie kraje zrzeszone w OPEC. Dzisiaj trudno to sobie wyobrazić, żeby ktoś mógł tak bardzo upokorzyć Amerykę i tak boleśnie jej dokuczyć. Ceny skoczyły gwałtownie, produkcja spadła, wzrosło bezrobocie i przestępczość. Indyk pieczony na Święto Dziękczynienia nie mógł smakować tak, jak smakował dekadę wcześniej. Ten rekwizyt występuje w filmie, ale zamiast być detalem w budowaniu miłej rodzinnej scenki jest narzędziem w okropnej rodzinnej kłótni. Nie jest nudno, a jednak jest beznadziejnie.

Nawet mistrz świata Apollo Creed ma powody do zmartwienia. Oto przeciwnik zakontraktowany na bokserski szlagier - walkę z okazji 200-lecia Niepodległości - nagle się wycofuje, być może ze strachu i tylko pod pretekstem kontuzji. Apollo Creed, jak już wspomnieliśmy, ma niezwykłą smykałkę do tworzenia dochodowych widowisk. Wpada na genialny pomysł. W takich czasach ludzie potrzebują nadziei, wiary w to, że Ameryka jest naprawdę krajem, w którym każdy ma szansę, dlatego on, wielki Apollo Creed, da szansę nikomu nieznanemu bokserowi i zaprosi go do walki o mistrzostwo świata. Bajka. Na takie widowisko ludzie kupią bilety, a Apollo będzie chodził w glorii i chwale jak bóg i dobroczyńcy ludzkości w jednym. Przeciwnika dobiera po pseudonimie, jakby szukał kogoś do obsadzenia w roli komiksowej postaci. Wybór pada na Włoskiego Ogier. Jak już wiemy, tym włoskim ogierem jest nasz Rocky Balboa. Po raz kolejny ujawnia się ironiczny dystans scenarzysty, bo przecież widzimy, że w podrywaniu to Rocky ma sukcesów nie więcej niż na ringu. Jednak znów pojawia się historyczne uzasadnienie, tyle że właśnie takie powierzchowne. Włoska narodowość pasuje, bo Amerykę odkrył Krzysztof Kolumb (ależ ten Creed jest wykształcony), który Włochem był i basta. Plan jest super, lepszego nawet najlepsza agencja organizująca walki by nie wymyśliła. Czujemy w tym fałsz, merkantylną fikcję, a można nawet złość i to jest jeden z powodów, dla których widzowie pragną, aby Rockyemu się udało. Zaraz, zaraz, ale dlaczego Włoch.

Rocky ma przecież hiszpańskie nazwisko Balboa. I to jest nazwisko, które znaczy w historii Ameryki o wiele więcej niż dziesięciu legendarnych bokserów jakiegokolwiek pochodzenia, co poznać po tym, że pisane małą literą ma konkretną wartość - balboa jest jednostką monetarną Panamy. Czymże się wysławił Vasco Nunez de Balboa, że tak go uczczono? Był wśród swoich kompanów konkwistadorów postacią niezwykłą. W roku 1500 Vasco Nunez opuszcza Europę, a właściwie to ucieka przed wierzycielami dosłownie na koniec świata. Na wyspie Hispaniola (zwanej obecnie Haiti) wykazał się jako niezwykle sprawny dowódca i organizator pracy w kopalniach srebra i złota. Trudno na takim biznesie stracić, ale Balboa jakimś sposobem znów podpadł w długi albo dogonili go wierzyciele ze Starego Świata i 1510 roku znowu musi salwować się ucieczką. Jeszcze dalej na zachód. Na statek dostał się ukryty w beczce. Przyłapany na tej podróży na gapę niechybnie wpadłby w łapy wierzycieli, bo dowódca z jakiegoś powodu go nie lubił, ale wstawiła się za nim załoga. Razem z towarzyszami założył osadę Darien i objął nad nią przywództwo, W 1512 wyruszył na wyprawę, aby po 120 dniach wędrówki przez dżunglę, jako pierwszy Europejczyk zobaczyć Ocean Spokojny. Ekspedycja prócz ulotnych i subiektywnych wrażeń krajobrazowych dostarczyła taką ilość srebra, złota i pereł, że usatysfakcjonowany przypadającą mu w udziale częścią łupów król Hiszpanii puścił w niepamięć dawne winy Balboi, a nawet uczynił go gubernatorem Panamy. Jak się można domyślić, to wcale nie przysporzyło naszemu Vasco Nunezowi sympatii wśród zawistnych towarzyszy. Wielkorządca Darien - leciwy, chciwy i okrutny Pedro Arias de Avila - uwięził Balboę pod dziwnym pretekstem, jakim był zarzut piractwa. I znów niespodziewany zwrot akcji - za naszym awanturnikiem ujęli się tubylcy, wszczynając powstanie w jego obronie. Pedro Arias musiał wypuścić więźnia, a na dowód zgody i przyjaźni zaoferował rękę swojej córki. Piękna historia - nic dziwnego, że Balboa dał się nabrać. Powtórnie uwięziony został w wyniku wielomiesięcznego procesu skazany między innymi za wyłamanie się spod władzy królewskiej oraz ścinanie drzew na budowę nowej osady bez zgody Pedro Ariasa. Świadkiem oskarżenia i dowódcą ekipy aresztującej był słynny Pizzaro. Balboa zakończył pełne przygód życie w wieku około 45 lat. Został publicznie ścięty 15 stycznia 1519 roku. Nawet wśród takich malowniczych postaci jak konkwistadorzy był postacią wyróżniającą się i to pozytywnie. Podkreślmy, że cieszył się szczerą przyjaźnią Indian i szacunkiem podkomendnych, których sympatię zaskarbił sobie odwagą, energią i troską, jaką okazywał chorym i rannym. Dziwne jest, że po kilkudziesięciu latach od jego śmierci ukazała się w Hiszpanii rycina, która przedstawia Balboę skazującego Indian na rozszarpanie żywcem przez psy. Można byłoby pomyśleć, że w Europie wciąż nie miał dobrej prasy, być może z powodów owych po latach monstrualnie narosłych długów, które pchnęły go za Ocean. A może to nie o niego chodziło w tym propagandowym druku, tylko o konkwistadorów w ogóle. Taki na przykład Pedro Arias de Avila nie traktował Indian zbyt łaskawie, wyróżniał się wręcz ślepo samobójczym okrucieństwiem. Pod jego rządami w Darien wymordowano okolicznych Indian, więc nie było komu dostarczać żywności, co doprowadziło do głodu i przyśpieszyło opuszczenie tego padołu łez przez pół tysiąca Hiszpanów. Prześladowcy historycznego Balboi przypisuje się nie tylko odpowiedzialność za sądowy mord na być może jedynym przyzwoitym konkwistadorze, ale w sumie za doprowadzenie do zgonu 2 milionów ludzi. 

Wróćmy do filmu. Skoro nazwisko głównego bohatera filmu jest intrygujące, to może coś się kryje  nazwisku jego przeciwnika. Angielskie słowo „creed” to po prostu „wyznanie wiary”. Jaką wiarę może wyznawać ktoś, kto podpisuje czeki imieniem Apollo? Jest to człowiek sukcesu. Heros, który zwykłym ludziom wydaje się co najmniej półbogiem. Co prawda barman w spelunie, w której Rocky jest stałym bywalcem, uważa Creeda, być może z zazdrości, za pajaca, ale taka ocena oburza prostodusznego Rockyego. Jak mistrz świata może być pajacem?! Creed jest sympatyczny, radosny, optymistyczny i świetnie wypada w telewizji. Gdyby starożytni zwycięzcy igrzysk olimpijskich chodzili w garniturach, to Creed byłby idealnym modelem dla rzeźbiarzy. 

Nie to co Rocky, który bez celu snuje się po podejrzanych zaułkach w durnie przekrzywionym kapelutku i zgrywa kaznodzieję, pouczając jakoś nastolatkę, żeby nie przeklinała i nie wystawała po nocach z kolesiami, bo nie będą jej szanować. W zamian za te z serca płynące dobre rady spotyka go szyderstwo. W duchy przyznaje rację wulgarnej pannicy, bo kimże jest, aby pouczał innych. Nikim.

Dla nas na pewno jest postacią filmową, więc może nie zaszkodzi sprawdzić, co sobą personifikuje. W imieniu Rocky pobrzmiewa słowo „rock” i chyba tak wołają na niego znajomkowie z dzielnicy. Gdy sobie ponadintepretujemy, ale w dobrej wierze, i przetłumaczymy na łacinę, to wyjdzie nam słowo petra - skała, opoka. Jeśli Apollo uosabia antyczną kulturę pogańską, z jej kultem sprawności fizycznej i doczesnego sukcesu w wersji końca XX wieku, to pojedynek bokserski będzie ciekawszy, gdy Rocky okaże się personifikacją kultury chrześcijańskiej - personifikacją niedoskonałą, grzeszną, słabą i w kryzysowym dołku braku wiary w siebie. 

Kiedy Rocky przygotowuje się do pojedynku wbiega z swoich slamsów do reprezentacyjnej dzielnicy Filadelfii. To tam załatwia codzienne interesy Apollo Creed. Architektura staje się monumentalna, imponująca, klasycystyczna. Nawiązania do antyku są widoczne, bo mają być widoczne dla każdego. Celem tego przebieżki jest wbiegnięcie po schodach prowadzących do Filadelfijskiej Biblioteki, chyba każdy pamięta tę scenę. Pierwszy trening kończy się człapaniem i zwijaniem od bolesnej kolki, ale ostatni wygląda jak triumfalne wbiegnięcie po schodach prowadzących do pałacu olimpijskich bogów. Niecodzienną metodą treningową, odkrytą w gniewie, jest obijanie wiszących rzeźni wieprzowych półtusz. Rocky uderza tak mocno, że aż łamie żeberka. Jeśli człowiek jest tylko mięsem, to łatwo go pokonać. Gdyby walka potrwała chwilę dłużej, Rocky zwyciężyłby Apolla, który miał już połamane żebra. Ale Apollo nie jest tylko mięsem. Jest człowiekiem z krwi i kości, ale nie tylko z krwi i kości, także z ambicji, bólu i złości na własną głupotę. Na marginesie w serii przygód Rockyego nawet tak przerażający i bezduszny osobnik jak Ivan Drago, istna maszyna do zabijania radzieckiej produkcji, na końcu okazuje się człowiekiem.

Kogo reprezentuje Rocky? Oczywiście każdego widza, który walczy byt, który ledwo wiąże koniec z końcem, który stara się coś zrobić, zarobić i być szczęśliwym w miłości. Ale kogo reprezentuje Rocky? Pod jakim znakiem wychodzi do walki widać na jego bokserskim szlafroku. Kumpel i samozwańczy menedżer załatwił mu, z wymiernymi korzyściami dla siebie, sponsora, więc Balboa ma naszyty na plecach znak rzeźni o nazwie Shamrock z trójlistną koniczynką w logo. Abyśmy tego nie przegapili na ten drobiazg zwracają uwagę komentatorzy relacjonujący walkę. Creed zinterpretowałby to marketingowo. Skoro zainteresowaliśmy czarnoskórych mieszkańców Ameryki, bo Creed jest czarnoskórym bokserem, i dopieściliśmy Włochów, bo Marciano i Włoski Ogier i wzbudziliśmy sympatię Amerykanów hiszpańskiego pochodzenia przez przypomnienie Balboi, to może warto również zaskarbić sobie kolejną liczną grupę narodowościową. Shamrock to symbol Irlandii. Ale nie tylko. Film zaczyna się od portretu Chrystusa, o którym pod nawałnicą ciosów łatwo się zapomina, a trójlistna koniczynka, zanim stała się symbolem Irlandii, była użyta przez Świętego Patryka do zobrazowania Trójcy Świętej. I znów nie zdążymy zastanowić się, czy takie rozmyślania mają sens, bo właśnie oczom zdumionej publiczności ukazuje się Apollo sunący ku ringowi rydwanem. Chociaż walkę ma się dopiero odbyć, Creed popisuje się w przedwcześnie triumfalnym nastroju, przebrany za Georga Washingtona, w towarzystwie atrakcyjnej kształtem i uśmiechem Statui Wolności. Wygląda to komicznie, a Rocky ma takie spojrzenie, jakby przypomniał sobie opinię barmana, że Apollo to pajac i ku swojemu zadziwieniu się z nią zgodził. Shamrock będzie się pojedynkował z prezentem od bezbożnej, rewolucyjnej, oświeceniowej Francji i jednym z masonów zwanych ojcami założycielami. Niezłe widowisko.

Ale w życiu znaki same w sobie się nie pojedynkują, nawet jeśli są bardzo wyraźnymi i ciężkimi od niesionych treści, do walki staje dwóch mężczyzn, choćby byli tylko postaciami stworzonymi w głowie scenarzysty. Nie ma w tym żadnej niespodzianki i o tym również jest ten film. Nie wiem, czy wszyscy, ale ja byłem zaskoczony, gdy dowiedziałem się, że scenariusz, z którego tutaj tylko kilka szczegółów mogliśmy pozestawiać, napisał Sylwester Stallone. W prostej opowieści uchwycił konflikt, który napędza cywilizację białego człowieka. Największe osiągnięcia dziedzictwa pogańskiego, czyli kultura klasyczna od dwóch tysięcy lat jest wyzwaniem dla chrześcijaństwa. Tak było za świętego Piotra w Rzymie i świętego Pawła w Atenach. Tak było w renesansie, tak było w oświeceniu i tak było XX wieku. Gdy chrześcijaństwo ma dość siły i wiary, zmagania te kończą się zwycięstwem moralnym, a innego zwycięstwa niż moralne nie ma. Gdy w świecie nastaje chaos i beznadzieja lub gdy otwierają się nowe niesłychane szanse jak nowe kontynenty, od wzbudzenia chrześcijańskiego męstwa zależy naprawdę wszystko. Reagan użył czwartej części „Rockyego" do propagandowe zmiękczenia komunistów, ale i Rocky miał udział w tym, że Amerykanie wybrali takiego prezydenta jak Reagan.


 

---

tagi: propaganda  film  recenzja  rocky  balboa 

	kamiuszek
	18 października 2018 21:36

46     2699    14 zaloguj sie by polubić